Afb. 6.2
(
Driestandenschakelaar van een gebalanceerd ventilatiesysteem met links een filterindicatielampje. Dit rode ledlampje gaat branden, wanneer de filters zijn vervuild. Het is een eenvoudige voorziening die er voor zorgt dat bewoners goed geïnformeerd worden en daardoor tijdig de filters zullen schoonmaken of vervangen. (Bron: Brink Climate Systems)
)
Verdunningsfactor
Bij ventilatie moet ervoor gezorgd worden dat de toevoerlucht niet verontreinigd wordt door de lucht afkomstig van een rookgas- of ventilatieafvoer (dus ook van de afzuigkap) en de afvoer van de ontspanningsleiding van de riolering. Deze afvoeren kunnen van dezelfde woning zijn, maar ook van nabij gelegen andere woningen. Er moet een minimale afstand tussen de aan- en afvoeren zitten. Die afstand kan men uitrekenen aan de hand van de zogenoemde 'verdunningsfactor'. In NEN 1087 [133] zijn de eisen voor deze factor en de berekeningswijze hiervoor, opgenomen.In 'Kleintje ventilatie' [129] zijn in tabelvorm de minimale afstanden tussen aan- en afvoeropeningen aangegeven voor enkele veelvoorkomende situaties en gewenste hoeveelheden ventilatielucht. Zie ook ISSO-Kenniskaart 23 'Verdunningsfactor bepalen' [150].
Tip
Situeer de aanvoer voor buitenlucht bij gebalanceerde ventilatiesystemen aan de zijde van de woning met de beste luchtkwaliteit en bij voorkeur niet aan de zonzijde van de woning en niet vlak boven platte daken met donkere dakbedekking; dit om extra opwarming van de ventilatielucht in de zomer te voorkomen.
| Oude luchtfilterklasse conform NEN-EN779 | Klasse volgens NEN-EN-ISO 16890 | ||
| ePM1 | ePM2,5 | ePM10 | |
| M5 | 5% - 35% | 10% - 45% | 40% - 70% |
| M6 | 10% - 40% | 20% - 50% | 60% - 80% |
| F7 | 40% - 65% | 65% - 75% | 80% - 90% |
| F8 | 65% - 90% | 75% - 95% | 90% - 100% |
| F9 | 80% - 90% | 85% - 95% | 90% - 100% |
Aanbevelingen capaciteit
Het is aan te bevelen om de capaciteit van het ventilatiesysteem ruimer te maken dan de minimale eisen uit het Bouwbesluit. Dit met het oog op de gezondheid en het (zomer)comfort van bewoners. Ontwerp het systeem bijvoorbeeld zo, dat bij ventilatiestand 2 (bij een driestandenschakelaar) de minimale ventilatie-eisen al worden gehaald.
In verband met gezondheidsaspecten en het beperken van het energieverbruik is het aan te raden extra aandacht te besteden aan bronbeperking (paragraaf 6.1.1) en aan de effectiviteit en bruikbaarheid van een ventilatiesysteem (paragraaf 6.2.2). Enkele aandachtspunten:
Stel een ventilatiebalans op voor de gehele woning: Maak een berekening voor alle toe- en afvoerluchtstromen voor elk verblijfsgebied, wc en badkamer. Ook de interne ventilatiestromen tussen de diverse ruimten moeten hierbij betrokken worden. Om deze luchtstromen mogelijk te maken, zijn de z.g. 'overstroomvoorzieningen' nodig: spleten onder deuren en/of roosters in binnendeuren of binnenwanden (zie paragraaf 6.2.2). De woning in zijn totaliteit moet natuurlijk ook in balans zijn. In afbeelding 6.4 is een voorbeeld van een ventilatiebalans weergegeven. In Kleintje Ventilatie [129] en ISSO-publicatie 92 [143] is het begrip ventilatiebalans verder uitgewerkt;
Binnen een verblijfsgebied is het toegestaan om 50% van de toe te voeren lucht voor een verblijfsruimte afkomstig te laten zijn uit een andere verblijfsruimte binnen datzelfde verblijfsgebied;
Voor de zomersituatie met warm weer is het sterk aan te bevelen zomernachtventilatie-voorzieningen aan te brengen, zie paragraaf 6.8.
Afb. 6.4
(
Voorbeeld van de ventilatiestromen in de referentietussenwoning (van RVO) die (in dit voorbeeld) voorzien is van ventilatiesysteem C: natuurlijke toevoer van buitenlucht via ventilatieroosters in de gevels (blauwe pijlen) en mechanische afvoer (rode pijlen) via een centrale ventilatie-unit
)
Spuivoorzieningen
Spuivoorzieningen dienen voor het snel kunnen afvoeren van veel en sterk verontreinigde binnenlucht of van vochtige of warme lucht op piekmomenten. Te openen ramen, luiken, daklichten en deuren (let op eisen Bouwbesluit, zie 4e bullet hierna) kunnen dienst doen als spuivoorziening. Het Bouwbesluit stelt (omgerekend) de volgende eisen:
Bij spuien via één gevel: 0,060 m² beweegbare delen per m² vloeroppervlakte;
Bij spuien via twee gevels, of gevel en dak: 0,015 m² beweegbare delen per m² vloeroppervlakte;
De te openen oppervlakte geldt voor volledig te openen voorzieningen (het gaat om de netto doorlaat);
Per verblijfsruimte moet tenminste één van de te openen voorzieningen een raam of schuifpui zijn (dus alleen een deur mag niet).
Zie artikel 3.42 en 3.43 Bouwbesluit voor o.a. nadere eisen over de spuivoorzieningen m.b.t. ligging ten opzichte van perceelgrens.
Let op
Ook bij gebalanceerde ventilatie met WTW moeten woningen voorzien zijn van spuivoorzieningen.
Aanbeveling:
Geef spuivoorzieningen een uitzetmechanisme dat op meerdere standen fixeerbaar is, inclusief een kierstand [148]. Maak de kierstand inbraakveilig;
Maak de spuivoorzieningen veel ruimer dan het Bouwbesluit eist. Dit is een wens van bewoners [129]. Bovendien hebben zij een voorkeur voor meerdere te openen voorzieningen. Zie paragraaf 6.8 voor zomernachtventilatie, daar staat concrete informatie over afmetingen voor voorzieningen.
| Verblijfsruimte | 0,7 dm³/s per m² vloeroppervlakte met als minimum 7 dm³/s |
| Verblijfsgebied | 0,9 dm³/s per m² vloeroppervlakte met als minimum 7 dm³/s |
| Verblijfsgebied met kooktoestel < 15kW | 0,9 dm³/s per m² vloeroppervlakte met als minimum 21 dm³/s (dit minimum van 21 dm³/s moet direct naar buiten worden afgevoerd) |
| Toiletruimte | 7 dm³/s (lucht moet direct naar buiten worden afgevoerd) |
| Badruimte (al dan niet samengevoegd met een toilet) | 14 dm³/s (lucht moet direct naar buiten worden afgevoerd) |
| Opstelruimte voor wasmachine en/of droger (aanbeveling) | Vloer < 2,5 m²: 7 dm³/s; vloer ≥ 2,5 m²: 14 dm³/s (lucht moet direct naar buiten worden afgevoerd) |
| Bergruimte (aanbeveling) | Minimaal 7,0 dm³/s per m² vloeroppervlakte (afvoer rechtstreeks naar buiten) |
| Gemeenschappelijke ruimte | 0,5 dm³/s per m² vloeroppervlakte (aan- en afvoer rechtstreeks van buiten, ventilatie niet afsluitbaar) |
| Liftschacht | 3,2 dm³/s per m² vloeroppervlakte (aan- en afvoer rechtstreeks van/naar buiten, niet afsluitbaar) |
| Opslagruimte huishoudelijk afval > 1,5 m² | 10 dm³/s per m² vloeroppervlakte (aan- en afvoer rechtstreeks van/naar buiten, niet afsluitbaar) |
| Opstelplaats voor gasmeter (meterkast!) | 1,0 dm³/s per m² vloeroppervlakte, met een minimum van 2,0 dm³/s (ventilatie niet afsluitbaar) |
| Spuivoorziening in een verblijfsgebied | Totale capaciteit voor de toevoer van buitenluchten en de afvoer van binnenlucht van 6 dm³/s per m² vloeroppervlakte |
| Spuivoorziening in een verblijfsruimte | Totale capaciteit voor de toevoer van buitenluchten en de afvoer van binnenlucht van 3 dm³/s per m² vloeroppervlakte |
Let op: het gaat om netto-oppervlakten, een rooster moet dus een voldoende netto-doorlaatopening hebben.
Afb. 6.7
(
Overzicht van ventilatiekanalen: diameters met bijbehorende volumestromen voor het betreffende ventilatiesysteem. Tussen haakjes staan de luchtsnelheden aangegeven waarmee gerekend is
)
Geluidoverlast beperken
Uit onderzoek [125] en [126] blijkt dat in veel (recente) nieuwbouwwoningen ventilatiesystemen (veel) geluidhinder veroorzaken. Een deel van de bewoners zet daarom de ventilatie in een lage stand of (bijv. 's nachts) zelfs geheel uit! Met als gevolg een matige tot slechte binnenluchtkwaliteit.In het Bouwbesluit zijn daarom niet alleen geluideisen opgenomen voor woninginstallaties ten opzichte van omliggende woningen, maar ook voor het geluidniveau binnenshuis.Vanaf april 2012 geldt voor alle verblijfsruimten een maximum geluidniveau voor eigen installaties van 30 dB volgens NEN 5077 [155] bepaald.
In de praktijk vraagt dit om veel zorg voor ontwerp en uitvoering van o.a. ventilatiesystemen, zie voor maatregelen o.a. paragraaf 6.1.2, 6.5 en 6.6. Het gaat daarbij vooral om de luchtweerstand in het ventilatiesysteem te beperken en de ventilatie-unit op de juiste plek en de juiste wijze te bevestigen.Aanbevelingen:
Hanteer voor slaapkamers een maximum geluidniveau van 25 dB, in plaats van de vereiste 30 dB;
Controleer het geluidniveau bij oplevering door middel van metingen, bijvoorbeeld via een Ventilatie-Prestatiekeuring (VPK) volgens de BRL 8010 [151].
Eenvoud in het gebruikBewoners (en beheerders) moeten het ventilatiesysteem eenvoudig kunnen bedienen en onderhouden. Uitgangspunten hiervoor zijn:
Goed te begrijpen;
Eenvoudig te bedienen of automatisch werkend;
Eenvoudig te onderhouden en te reinigen.
Aanbevelingen hierbij zijn:
Zorg voor een duidelijke voorlichting naar bewoners (en beheerders), zowel mondeling als schriftelijk. Techniek Nederland en ISSO hebben een digitale gebruikshandleiding ontwikkeld waarmee o.a. installateurs, architecten en opdrachtgevers een handleiding kunnen samenstellen die specifiek op een bepaalde woning betrekking heeft; Zie www.mijnhuisinstallatie.nl;
Plaats ook specifieke geb ruikersinstructies op de installatie-voorzieningen zelf;
Geef ook duidelijke instructies voor onderhoud. Voorzie bijv. de driestandenschakelaar bij gebalanceerde ventilatie met WTW van een signaalledje voor het schoonmaken of vervangen van de filters;
Zorg dat onderdelen van een ventilatiesysteem:
Goed bereikbaar zijn voor bediening, onderhoud en reinigen;
Eenvoudig zijn te demonteren voor onderhoud en reinigen;
Alleen op de juiste wijze terug zijn te plaatsen.
Geef duidelijke instructies wat er gedaan moet worden bij calamiteiten (grote brand, ernstige luchtverontreiniging) en zorg dat de installatie hierop is afgestemd (bijv. stekker ventilatie-unit eenvoudig uit stopcontact te halen / aansluiting op gemarkeerde aparte elektragroep).
| (Gevel) openingen natuurlijke ventilatie | 0,83 |
| Bij toepassing gaas (min. 50% doorlatendheid) | 0,42 |
| Overstroomopeningen (binnen de woning) | 0,83 |
| In kanalen bij natuurlijke ventilatie | 1,00 |
| In kanalen bij mechanische ventilatie | < 5,00 |
| Nabij roosters bij mechanische ventilatie | < 3,00 |
| In roosters bij mechanische toevoer | < 1,00 |
| Voorbeeld:Ventilatie-eis: 21 dm³/s = 0,021 m³/s (= 75 m³/h);Benodigd oppervlakte bij natuurlijke ventilatie bedraagt 0,021 / 0,83 = 0,0253 m² (= 2,53 dm²) | |
| 63 | 0,3 | 3 | 6 | 10 |
| 80 | 0,5 | 5 | 10 | 18 |
| 100 | 0,8 | 8 | 16 | 27 |
| 125 | 1,2 | 12 | 24 | 42 |
| 160 | 2,0 | 20 | 40 | 70 |
| 200 | 3,1 | 31 | 62 | 110 |
Afb. 6.9
(
Keuzetabel ventilatiesystemen. In de tabel wordt aangegeven of een systeem op een aspect beter (+), slechter (-) of gelijk scoort aan de referentie (0); de referentie is een gebalanceerd ventilatiesysteem (type D3 volgens NEN 8088) met WTW en CO2-sturing op de centrale afvoer. De beoordeling is indicatief omdat er binnen de genoemde systemen vele varianten met specifieke eigenschappen mogelijk zijn. Zo blijkt uit onderzoek [127] dat bijvoorbeeld de plek van CO2- en RV-sensoren erg bepalend is voor het effect op de ventilatie per vertrek: de sensoren hebben namelijk vooral effect wanneer ze de lucht in of van een bepaald vertrek meten èn invloed hebben op de daadwerkelijke ventilatie van dat vertrek, bijvoorbeeld door het aansturen van een klep in de mechanische afvoer van dat vertrek
)
| Natuurlijk | Natuurlijk | Natuurlijk | A* | |
| Combinatie natuurlijk/ mechanisch | Mechanisch | Natuurlijk | B*/** | |
| Natuurlijk | Mechanisch | C | ||
| Gebalanceerd (met WTW) | Mechanisch | Mechanisch | D | |
| Zones met decentraal gebalanceerd (met WTW) en zones met systeem C | Mechanisch/ natuurlijk | Mechanisch | E | |
| * Niet toegestaan indien de vloer van de bovenste woonlaag 13 m of meer boven het maaiveld ligt** Wordt weinig toegepast wegens hoge kosten (twee kanaalstelsels nodig) | ||||
| Natuurlijke toevoer door zelfregelende roosters + natuurlijke afvoer | Handmatig op toevoer | A2a | + | -- | ++ | - | - | ++ | -/-- | ++ | O/+ |
| Natuurlijke toevoer door zelfregelende roosters + mechanische afvoer | Handmatig/ meerstandenschakelaar | C2a | + | -- | + | - | - | + | -/-- | + | ++ |
| Tijdgestuurd | C3b | + | -- | ++ | O | -/O | + | -/-- | + | ++ | |
| CO2 sturing op afvoer per zone* | C4c | O/+ | - | O | + | + | + | -/-- | - | + | |
| Gebalanceerde ventilatie (centrale mechanische toe- en afvoer) + 100% bypass | Meerstandenschakelaar, geen zonering | D2 | O | O/- | O | - | O | O | O | O/+ | O |
| CO2-sturing op afvoer, geen zonering | D3 | O | O | O | O | O | O | O | O | O | |
| CO2-sturing per zone* | D5a | - | ++ | - | O | + | O | O | - | - | |
| Decentrale gebalanceerde ventilatie met wtw in vertrekken + centrale mechanische afvoer sanitair | CO2-/RV-sturing per zone* | D5b | -- | ++ | -- | O | + | O/- | - | - | O/+ |
| Natuurlijke toevoer door zelfregelende roosters of luchttoevoerunits + hybride afvoer; alleen mechanische afvoer indien nodig (zie paragraaf 6.7) | CO2-sturing per zone* | E | O/- | - | + | O | + | + | -/-- | O | + |
| * Er zijn meerdere zones | |||||||||||
| De vet gedrukte tekst is te beschouwen als referentie | |||||||||||
Afb. 6.13
(
Ventilatierooster met bouwkundige koof waardoor de binnenkomende luchtstroom langs het plafond wordt geleid; de 'uitmonding' (spleet) moet circa 15 mm hoog zijn om de lucht voldoende ver in het vertrek te leiden. Let op dat de luchtdoorlaat van het hele systeem (dus rooster plus koof met spleet ) minimaal voldoet aan de ventilatie-eis. De koof is te verwijderen ten behoeve van het schoonmaken van koof en ventilatierooster. Aan de onderzijde van de koof kunnen gordijnen worden opgehangen zodat die de toevoer van de ventilatielucht niet belemmeren. De koof is ontwikkeld voor de 'Brabantwoning' en in [134] toegelicht. (Bron: Renz Pijnenborgh, Archi Service)
)
De tochtproblemen van natuurlijke toevoer kunnen ook voorkomen worden door:
Voorverwarming van de natuurlijke toevoer via bijvoorbeeld een serre (paragraaf 4.2.3). Hiermee kan bovendien energie bespaard worden en wordt de geluidswering verbeterd;
Speciale toevoer-unit, met eventueel een zelfregelende klep, die achter een radiator wordt geplaatst.
Aanbevelingen
Plaats toevoerroosters direct onder het plafond;
Verdeel bij ruimtes die aan twee of meer gevels grenzen, de (natuurlijke) toevoer over deze gevels; hiermee bereikt men o.a. een betere ventilatie (minder kans op 'dode' hoeken);
Maak de (afstands-)bediening van de toevoervoorzieningen maximaal op een hoogte van 1,5 meter;
Voorzie de keuken van een mechanische afzuigkap om de afvoer van kooklucht te verbeteren; tijdens het gebruik van de afzuigkap moet er extra buitenlucht toegevoerd worden, informeer bewoners hierover. Let op: de afzuigkap mag volgens het Bouwbesluit niet meetellen in de berekening van de ventilatiecapaciteit;
Een verdere verbetering wordt gerealiseerd door de gehele natuurlijke afvoer te ondersteunen met mechanische afvoer op momenten dat de natuurlijke krachten het laten afweten, zie bij 'hybride ventilatie' paragraaf 6.7;
Maak de woning niet te luchtdicht, voldoe aan de eisen van luchtdichtheidklasse 1 uit NEN 2687 [91]): qv10-spec minimaal 1,0 dm³/s per m² (zie bijlage 1.3).
Afvoerkanalen
Voorwaarden voor een goede natuurlijke afvoer:
Zorg voor lage luchtweerstanden in afvoerkanalen, geen plotselinge vernauwingen, een kanaal mag maximaal met een hoek van 30° worden versleept;
Kies met zorg de kap op de dakafvoer(en), dit om voldoende trek te krijgen;
Zie verder NEN 1087 en NPR 1088 voor de dimensionering van kanalen en de plaats van uitmondingen. Houd daarbij ook rekening met aanwezige (hoge) bebouwing. Praktisch gezien moet een afvoerkanaal bij een woning met een kap vlak bij de nok van het dak eindigen.
Bij laagbouw kunnen de afzuigpunten in wc, badkamer en keuken op drie afzonderlijke kanalen of een centraal kanaal worden aangesloten.Bij hoogbouw moet per woning een afzonderlijk kanaal worden aangebracht. Combinatie van kanalen van boven elkaar gelegen woningen wordt sterk afgeraden in verband met de risico's voor terugstroming en daardoor geuroverlast.
| 0 | Stil | (0-1 km/h) |
| 1 | Zwak | (1-5 km/h) |
| 2 | Zwak | (6-11 km/h) |
| 3 | Matig | (12-19 km/h) |
| 4 | Matig | (20-28 km/h) |
| 5 | Vrij krachtig | (29-38 km/h) |
